Dla turysty

Brama Warszawska - Została ona ufundowana przez właściciela Opatowa, kanclerza wielkiego koronnego na dworze króla Zygmunta Starego, Krzysztofa Szydłowieckiego. Jest jedyną pozostałą z czterech bram - niegdyś wznosiły się nad miastem jeszcze: Krakowska, Lubelska i Sandomierska i wraz z murami obronnymi stanowiły system obronny kupieckiego miasta. 

Brama Warszawska zbudowana została z kamienia na planie kwadratu w latach 1520 - 30. Jest to budowla obecnie jednokondygnacyjna z drewnianym stropem - pierwotnie była wyższa. Wieńczy ją, stylizowana na renesansową, zrekonstruowana attyka, a w dwóch ścianach znajdują się dwa otwory kluczowe strzelnic. Nad arkadową bramą wjazdową widnieje dobrze zachowany herb rodziny Szydłowieckich - Odrowąż - trzymany przez smoka, a nad nim - obraz Matki Bożej zawieszony na bramie przez ks. Szymona Pióro w roku 1922 w rocznicę bitwy warszawskiej zwanej w historii "cudem nad Wisłą".

Rycina przedstawiająca Kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego fundatora bram i murów obronnych.

Kościół i klasztor Bernardynów - otoczone odnowionym murem, w części oszkarpowanym, ze strzelnicami. Kompleks ten posiada długą historię. Kościół przy grodzie nazywanym Żmigród wzniesiono już w XII w., a istnienie parafii poświadczono w 1326 r. Po przeniesieniu parafii do kolegiaty świątynię przejęli bernardyni w 1471 r. W tym czasie wzniesiono nowy kościół i klasztor z fundacji Jana Tarły. Budynki kompleksu były kilkakrotnie niszczone, m. in. w 1502 i 1702 r. Kościół przebudowano gruntownie w latach 1751 - 65, za gwardiana Ludwika Alszera, i w 1765 r. konsekrowano. Odnawiano go jeszcze w roku 1901, po 1952 i w latach 90. XX w. 

Obecny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest jednonawową budowlą późnobarokową, murowaną z kamienia i częściowo cegły. W nawie znajdują się półeliptyczne wnęki ołtarzowe po bokach każdego przęsła. W części frontowej kościoła wydzielona jest kruchta, nad którą znajduje się chór muzyczny. Późnobarokową, trójdzielną, dwukondygnacyjną fasadę zdobi ryzalit o zaokrąglonych narożach, ujęty na każdej kondygnacji w zdwojone pilastry i zwieńczony półokrągłym szczytem. Na częściach bocznych fasady umieszczono kamienne posągi św. Franciszka i św. Antoniego Padewskiego, a u szczytu ściany frontowej ustawiono w latach 90. XX w. figurę przedstawiającą wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Na dwuspadowym dachu znajduje się barokowa wieżyczka na sygnaturkę. W ścianę zewnętrzną wmurowano trzy tablice pośmiertne: pierwsza z elementami herbowymi upamiętnia Zygmunta Lanckorońskiego, rotmistrza wojsk polskich, poległego pod Beresteczkiem w 1651 r.; napis na drugiej chwali cnoty i uczciwość Aleksandra Drzewieckiego, zmarłego w 1644 r.; trzecia poświęcona jest Jadwidze Lipowskiej, zmarłej w 1646 r. U dołu znajduje się do połowy wmurowana w ścianę figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Ściany i sklepienia kościoła pokryte są, przemalowaną całkowicie w 1901 r., iluzjonistyczną polichromią późnobarokową o tematyce maryjnej, pierwotnie wykonaną w 1784 r. kosztem Felicjanny Reklewskiej, podstoliny sandomierskiej, starościny chęcińskiej. Jednolite rokokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z 2. poł. XVIII w. W rokokowym ołtarzu głównym z lat 70. XVIII w. znajduje się rzeźby dłuta Macieja Polejowskiego. Sam ołtarz złożony jest z dwóch części: przedniej, dwustronnej, wolno stojącej pod łukiem tęczy, oddzielającej chór zakonny w prezbiterium, oraz tylnej przyściennej, wieńczącej zarazem zaplecki stall obiegających prezbiterium. Część przednią zdobi bogate tabernakulum z lustrami, bramki boczne z rzeźbami św. Bonawentury i Piotra z Alkantary, dłuta również Macieja Polejowskiego, oraz wysokie przeźrocze o kolumnach dźwigających przerwane pośrodku belkowanie, zwieńczone aniołami i wazonami kwiatowymi. Część tylna ma formę retabulum z rzeźbami aniołów i Trójcy Św. w zwieńczeniu oraz z obrazami Matka Boska z Dzieciątkiem i Wniebowzięcie Matki Boskiej. Siedem ołtarzy bocznych z ok. 1784 r. wypełnia wnęki po bokach nawy. Składają się z rokokowej mensy oraz malowanego iluzjonistycznie czterokolumnowego retabulum stanowiącego oprawę dla ramy z następującymi obrazami: Św. Antoni Padewski (2. poł. XVII w., wg tradycji przypisywany Franciszkowi Lekszyckiemu), Śmierć św. Franciszka (2. poł. XVII w., zapewne tego samego pędzla, obydwa ofiarowane klasztorowi przez Władysława Janusza Ostrogskiego), Św. Anna nauczająca Marię (2. poł. XVII w.), N.P. Maria Niepokalanie Poczęta (XVIII w.), Św. Jan Nepomucen (XVIII/XIX w.). Ósmy ołtarz boczny, zapewne z 1850 r., zdobi unikalna w Polsce pełna ekspresji rzeźba Chrystusa w tłoczni mistycznej tzw. "Torkukular" z XVII w. W kościele warto obejrzeć także: rokokową ambonę, również rokokowe organy, drewnianą kratę balustrady chóru z 2. poł. XVIII w., stalle i pulpit muzyczny w chórze zakonnym z 2. poł. XVII w., wbudowany w stalle od północy drewniany portal, prowadzący na krużganek klasztorny, oraz wmurowaną pod chórem, na prawo od wejścia, tablicę grobową kasztelanowej sandomierskiej Konstancji Chościak-Popielowej, zabitej przez piorun podczas ratowania ludzi w pożarze w Waśniowie w 1787 r.

Klasztor pochodzi z przełomu XVI i XVII w., przebudowywano go m.in. w XVIII w. Po kasacie zakonu w 1865 r. budynek popadł w ruinę, został częściowo odnowiony na początku XX stulecia. Z kamiennej, piętrowej budowli zachowało się skrzydło wschodnie, przykościelna część skrzydła zachodniego oraz łączący je krużganek wzdłuż nawy kościoła. W przyziemiu znajduje się krużganek obiegający wirydarz, a wzdłuż niego ciąg pomieszczeń na piętrze o układzie trzytraktowym z celami po bokach korytarza. Na szczególną uwagę w wirydarzu zasługuje gotycki krucyfiks, którego powstanie datowane jest na 1400 r.

Kościół został wzniesiony w 2. poł. XII w. jako kolegiata (tj. kościół niebędący katedrą, przy którym istnieje kolegium kanoników; duchowni kolegiaccy posiadają honorowe przywileje wyróżniające ich spośród duchowieństwa innych świątyń w danej miejscowości), której istnienie poświadczone zostało w 1212 r. W roku 1471 przeniesiono tu parafię z kościoła Najświętszej Marii Panny. Obiekt przebudowano w 2. poł. XV w., lecz już w 1502 r. uległ on zniszczeniu podczas najazdu Tatarów. Odnowiono go i ponownie przebudowano w 1. poł. XVI stulecia - do tego okresu wnętrze miało wystrój romański. Świątynię restaurowano także w 2. połowie XVI i w XVII w. W latach 1710 - 40 kolegiatę znów przebudowano i gruntownie odnowiono, a także wykonano nowe wyposażenie - wszystko to głównie staraniem Macieja Flaszyńskiego, prałata i dziekana. Prace konserwatorskie przeprowadzano jeszcze w 4. ćwierci XIX stulecia, w latach: 1948, 1951 - 53 i 1955 - 57 oraz w latach 80. i 90. XX w.

Kolegiata św. Marcina to budowla romańska, orientowana, z przekształceniami i szczegółami późnogotyckimi, renesansowymi i barokowymi. Zbudowano ją z ciosów piaskowca na rzucie krzyża łacińskiego jako świątynię trójnawową, bazylikową z transeptem i dwuwieżową fasadą. Wieże, powstałe na rzucie kwadratu, wznoszą się na przedłużeniu naw bocznych od strony zachodniej (południowa - ciosowa, romańska; północna - pierwotna jedynie w najniższej partii, w górnych częściach nadbudowana w 1. poł. XVI w. z łamanego kamienia), wieńczą je profilowane barokowe hełmy baniaste z lukarnami. Przy ramionach transeptu od wschodu widnieją dwie półkoliste apsydy, a wzdłuż naw bocznych ciągną się przybudówki z 2. poł. XV i 1. poł. XVI w., później (głównie w połowie XVIII stulecia) ujednolicone i tynkowane. Fasada międzywieżowa zwieńczona jest trójkątnym szczytem, nadbudowanym w 1. poł. XVI w. Na jej osi znajduje się portal główny, a nad nim płaskorzeźbiony fryz romański z motywem czworoliści i gryzących się potworków, przerwany przez późniejsze okno (zapewne z XVI w.). Dwuspadowe dachy pochodzą z 1. poł. XVIII w., a późnobarokowa wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, ma na chorągiewce datę: 1734.

Wchodząc do wnętrza świątyni, widzimy przykrywające nawę główną późnogotyckie sklepienie kolebkowe z lunetami (1. poł. XVI w.) z nałożoną siatką żeber w układzie dekoracyjnym

Całe wnętrze kościoła pokryte jest barokową polichromią, wykonaną w kilku fazach w ciągu XVIII stulecia przez kilku malarzy. W prezbiterium i transepcie znajdują się malowidła najstarsze: na sklepieniach i ścianach tarczowych z 2. ćwierci XVIII w., na ścianach zapewne nieco późniejsze z ok. połowy tego stulecia; polichromia w nawach pochodzi z 4. ćwierci XVIII w. Malowidła w prezbiterium i transepcie odnowiono w 1890 r., w nawie głównej - w latach 1891 - 92.

W dawnym kapitularzu, na zewnętrznej ścianie wieży południowej, widnieje wielofigurowa gotycka, odrestaurowana ostatnio, scena Ukrzyżowania. W prezbiterium, w poszczególnych przęsłach sklepień, podziwiać można sceny na tle chmur, m.in.: Apoteozę św. Marcina, Św. Marcina jako dobrego pasterza, Chwałę w niebie. Na ścianach tarczowych przedstawiono sceny z życia i chwały św. Marcina oraz sceny, w których występuje on jako patron kolegiaty: wręczenie planów, budowa świątyni. Na ścianie wschodniej prezbiterium wyobrażono Matkę Boską wśród aniołów, a na ramieniu transeptu Adorację Niepokalanego Poczęcia. Na pozostałych ścianach prezbiterium i transeptu znajdują się sceny historyczno-batalistyczne, odmienne stylowo: Bitwa na Psim Polu, Bitwa pod Grunwaldem, Odsiecz Wiednia i dwie Bitwy pod Chocimiem.

W nawie głównej, po obu bokach, widoczne są m.in. symboliczne postacie trzymające tarcze z herbami województwa sandomierskiego i właścicieli Opatowa (Odrowąż Szydłowieckich, Leliwa Tarnowskich, herb Ostrogskich, Śreniawa Lubomirskich) i dziesięciu apostołów.

Ołtarz główny i sześć bocznych, w stylu regencji, pochodzą z XVIII w. Ołtarz główny (połowa XVIII w.), z rzeźbami świętych biskupów i obrazem św. Marcina, odnowiono w 1888 i 2004 r. W pozostałych ołtarzach znajdują się: obraz Miłosierdzia Bożego, obraz św. Józefa z 4. ćwierci XVIII w. (lewy przy tęczy), herb Topór i obraz św. Karola Boromeusza z 1. poł. XVIII w. (prawy przy tęczy); krucyfiks adorowany przez aniołów i atrybuty Męki Pańskiej oraz rzeźby świętych i aniołów adorujących obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i ze św. Janem z początku XVI w., przypisywany Timoteowi Viti z Urbino, wg tradycji przywieziony z Włoch przez Krzysztofa Szydłowieckiego (ołtarze wypełniające ściany apsyd); obrazy z 1. poł. XVIII w. - św. Jana Nepomucena i św. Antoniego Padewskiego (ołtarzyki w narożach ramion transeptu).

Warto także zwrócić uwagę na późnobarokową balustradę; ambonę regencyjno-rokokową sprzed połowy XVIII w.; chór muzyczny (ok. 1730 r.), drewniany, belkowy - przecinające się belki tworzą czworokątne kasetony z rozetami o motywach roślinnych, podobne do sławnego sufitu wawelskiego - Sali poselskiej z głowami; organy z 1846 r wykonane przez organmistrza Wenzel Kiehl z Opawy.; marmurową chrzcielnicę z XVIII w. i znajdujący się nad nią obraz Chrzest Chrystusa z tegoż okresu; kropielnice (w kształcie pucharu, wg tradycji współczesna z kościołem, barokowa z 1654 r. z herbem Nałęcz i klasycystyczna); stalle kanonickie; ławki późnobarokowe (1722), bogato rzeźbione, z dewizami łacińskimi i herbami właścicieli Opatowa oraz ziemi sandomierskiej, odnowione w ostatnim czasie.

W kolegiacie, na końcu lewej nawy poprzecznej, znajdują się również nagrobki Szydłowieckich: Ludwika Mikołaja (1. poł. XVI w.), Krzysztofa (płyta z leżącą postacią Krzysztofa w zbroi, z herbem Odrowąż, wykonana przed 1532 r.), jego córki Anny (renesansowy z 1536 r., z marmuru węgierskiego, z leżącą postacią zmarłej, tablicą inskrypcyjną), jego syna Zygmunta (płaskorzeźbiona płyta z leżącym dzieckiem z 1530 r.). Na wyższej kondygnacji cokołu (na miejscu pierwotnej płyty inskrypcyjnej) widnieje arcydzieło sztuki odlewniczej: długa, płaskorzeźbiona i grawerowana płyta, tzw. Lament opatowski, ufundowana ok. 1533 r. przez Jana Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego, zięcia Krzysztofa. Na renesansowej płycie przedstawiono wielofiguralną scenę żalu, zapewne po śmierci kanclerza. Wykonanie nagrobków przypisuje się budowniczym kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, wśród których byli najbliżsi współpracownicy Bartłomieja Berrecciego - Jan Cini ze Sieny i Bernardinus de Gianotis.

O herbie Opatowa należy rozważać ściśle ze związanym z nim materiaherbłem sfragistycznym (pieczętnym) w postaci przekazów ikonograficznych odciśniętych na papierze lub w laku.

Herb miasta wywodził się z jego pierwotnej pieczęci i był symbolem samorządu miejskiego, a więc był niejako znakiem reprezentacyjnym i własnościowym , ale też swoistym znakiem rozpoznawczym.

Pieczęć herbowa była nierozerwalnie związana z dokumentem wytwarzanym w kancelarii miejskiej i czyniła dokument wiarygodnym. Dokument bez pieczęci był nieważny. Jak można zauważyć na kolejno zachowanych godłach pieczęci istniały pewne niewielkie różnice dotyczące stylu narzędzi, ich kształtu, a  wynikające ze swoistej mody rysunkowej czy obyczaju danej epoki, w której tłok pieczęci był wykonywany.

Jednym z dostępnych opisów pieczęci, który po spaleniu się wcześniejszej nadanej przez króla Zygmunta Augusta w roku 1551 był następujący: pieczęć Okrągła wyobraża zaś na wyginanej u góry, u dołu i po bokach tarczy jedną wieżę z dwiema u góry, przystawionymi po bokach blankami, na szczytach, które są okrągłe gałki, w każdej jedno okno, a w środkowej nadto u dołu brama. Nad tarczą u góry umieszczony jest rok 1562. W oczynach pomiędzy dwiema obwódkami następnymi zwyczajem łacińskimi głoskami znajduje się napis: SIGILLUM CIVITATIS MAGNAE OPATHOW - w tłumaczeniu pieczęć ławników miasta Wielkiego Opatowa.

Współczesny herb miasta wzorowany na pieczęci miejskiej, wygląda następująco: na tarczy o niebieskim tle znajduje się wizerunek bramy o białym kolorze, jedną wieżę z dwiema u góry, przystawionymi po bokach blankami, na szczytach o kolorze pomarańczowym, na których są okrągłe gałki, w środkowej części bramy po okrągłym oknie znajduje się brama.

HERB MIASTA OPATOWA

Informacja z opracowania - Roberta E. Wójcika

Herb miejski to znak, który obok funkcji reprezentacyjnych spełnia również rolę oznaczenia własnościowego. Stosowany był więc do celów praktycznych. Ozdabiano nim przedmioty, których właścicielem było  miasto. W związku z tym miał on najszersze zastosowanie w kancelarii miejskiej i figuruje na wszystkich jej pieczęciach. Jest symbolem samorządu miejskiego.

W dawnych wiekach w czasach powszechnego analfabetyzmu, pieczęć z herbem miała przynajmniej treścią  ikonograficzną swoich wyobrażeń przemówić do widza i powiedzieć mu jak najwięcej o mieści, o jego znaczeniu, bogactwie i roli.

Powstanie herbu zazwyczaj łączyło się z powstaniem miasta. Rozwój samorządu miejskiego i kancelarii miejskiej a co za tym idzie - wydawanie przez nią dokumentów, zmuszało ją do pieczętowania ich pieczęcią z herbem.

Stając się miastem stawało się również jednostką prawną mogącą wystawiać dokumenty. Zmuszało to władze miejskie do sprawiania sobie pieczęci. Sytuacja ta wymagała od miasta jednoznacznego obrania sobie własnego godła, ułożenia i ustalenia odpowiedniego napisu na pieczęci i zamówienia u grawera czy złotnika stempla.

Sytuacja wymuszana przez prawo  zmuszała czasem miasta do używania jednocześnie kilku pieczęci. Szczególnie tak duży ośrodek miejski jak Opatów musiał posiadać kilka specjalistycznych pieczęci takich jak: radziecka - civitatis, ławnicza - scabinorum, wójtowska - advocati czy pospolita - universitatis. Często pieczęcie te różniły się od siebie odrębną symboliką i przedstawieniami heraldycznymi czy znakami patrymonialnymi.

Nie inaczej kształtował się herb miejski Opatowa, który należy do grupy herbów miejskich nazywanej architektoniczną z uwagi na występowanie w nim elementu fortyfikacji - bramy.

Herb Opatowa określany jest zazwyczaj jako - najprawdopodobniej:  baszta lub brama forteczna z dwoma wykuszami przykryta zielonym dachem na czerwonym tle. Herb w tej formie znany jest od połowy XVI wieku i był nieprzerwanie stosowany do początków XIX wieku. Wówczas to pieczęć miejska padła ofiarą unifikacyjnej polityki herbowej ówczesnych władz. Herb miejski został zamieniony na herby państwowe lub gubernialne obowiązujące na tych ziemiach w XIX wieku.

Do swojej pierwotnej roli i formy powrócił dopiero w latach trzydziestych XX wieku i w takiej trwa do dnia dzisiejszego z tym, że w latach dziewięćdziesiątych XX wieku tło czerwone zastąpiono niebieskim aby zielony dach mógł mieć czerwoną barwę.

Pierwszym znanym nam herbem miejskim jest znajdujący się w Zbiorze pieczęci miejskich Wiktora Wittiga odcisk pieczęci miejskiej ławniczej Opatowa Wielkiego na dokumencie datowanym na 1535 r. . Przedstawia on mury miejskie z dwiema wieżami po bokach, nakryte dachami z proporcami. Pośród tych wież znajduje się zamknięta chyba osadzona na solidnych zawiasach brama miejska zwieńczona półkolistym łukiem kamiennym. Kompozycja ta niewątpliwie nawiązuje do średniowiecznej heraldyki, dość popularnej na obszarze ziemi sandomierskiej - gdzie mur obronny symbolizuje społeczność miejską, która posiada samorządność w granicach swojego miejskiego terytorium.  Zastanawiający wydaje się na niej brak jakiejkolwiek symboliki patrymonialnej - skoro nawet na jedynej ocalałej do dziś XVI wiecznej bramie miejskiej Opatowa widnieje okazały herb Krzysztofa Szydłowieckiego. Jednak kiedy uwzględni się fakt, że w owym czasie Szydłowiecki już nie żył a spory o majątek jego toczyły trzy rodziny magnackie, to nie wydaje się już dziwnym, że mieszczenie nie chcąc urazić żadnego z właścicieli zrezygnowali z umieszczania tam herbów rodowych właścicieli miasta. Możliwe jest również, iż herb Szydłowieckich znajdował się w otworze bramnym jednak ze względu na słabą jakość odcisku został zinterpretowany jako klamry bramne. Podobnie przecież wygląda herb nieodległego Ostrowca, który w wielu aspektach swej miejskości wzorował się na Opatowie.

Pierwszym znanym nam wyobrażeniem herbu miejskiego Opatowa, do którego nawiązuje jego współczesna wersja jest herb, jaki widzimy na pieczęci miejskiej z 1560 lub 1568 roku, używanej do końca XVIII wieku - pieczęć ta zamieszczona jest w Albumie Heroldi Królestwa Polskiego.

Widnieje na niej wyobrażenie bramy z dwoma wykuszami na bokach. Jest to brama otwarta, nad którą widnieje otwór strzelniczy lub okienko. Brama i wykusze przykryte są trójkątnymi dachami zakończonymi chorągiewkami a główna kulą. Cała brama spoczywa na podstawie zrobionej z poziomo ułożonego podłużnego elementu. Całość otoczona jest dookoła napisem "Sigillum Scribinorum Civitas Magna Opathow".

Wydaje się, że herb ten jest jedynie graficznym uproszczeniem wcześniejszego herbu z 1530 r. zachowującym elementy fortyfikacyjne eksponującym jednak bardziej bramę miejską i przesuwającym w głąb wieże przybrane. Może to być tym bardziej prawdopodobne, że jest to także pieczęć ławnicza, która musiała ulec znaczeni w pożarze z połowy XVI w lub normalnemu wynikającemu z zużycia zniszczeniu.

Do chwili obecne nie ustalono kto i kiedy nadał lub zatwierdził miastu ten herb. Wiele argumentów przemawia za tym, iż nastąpiło to między rokiem 1514 a 1570 - to jest wówczas, kiedy miasto Opatów przeszło za sprawą wykupu z rąk biskupów lubuskich w ręce Krzysztofa Szydłowieckiego a następnie jego spadkobierców.

Herb ten nie nosi jednak znaków ingerencji właścicieli, którzy nie wymuszali na samorządzie miejskim umieszczania symboli patrymonialnych. Być może, dlatego, że Opatów od XVI wieku poza nielicznymi okresami nie miał do XVIII wieku jednego właściciela.

Za tak późnym pochodzeniem tej formy herbu przemawia choćby jego symbolika - typowo renesansowa wieża z wykuszami oraz brak symboli poprzednich właścicieli - biskupów lubuskich, która jako dobra utrwalona przez tradycję marka miejska mogłyby przetrwać zmieniających się właścicieli jako coś niezmiennego, ponadczasowego.

Biskupi w 1514 roku sprzedali miasto, Szydłowieckiemu, który zadbał o jego rozbudowę i odbudowę po zniszczeniach tatarskich stawiając na pierwszym miejscu  obronność - fortyfikując miasto murami obronnymi i stawiając cztery renesansowe dwukondygnacyjne bramy: Warszawską, Lubelską, Sandomierską i Krakowską.

Budowle te w tamtych czasach  - przenikającego dopiero na ziemie polskie renesansu - były w okolicy budowlami dość osobliwymi. Okoliczne miasta posiadały nadal gotycki system fortyfikacyjny i gotyckie wysokie i strzeliste wieże bramne - przykładem, czego może być do dziś dnia zdobiąca Sandomierz brama Opatowska.

Fortyfikacje Opatowa a konkretnie wieża bramna odbiegały chyba od fortyfikacji okolicznych miast tak, iż w niedługim czasie stały się elementem charakterystycznym dla miasta Opatowa, który mógł trafić do jego herbu.

Zapewne to spowodowało, iż między rokiem 1530 - data ukończenia budowy fortyfikacji a 1535 - pierwsza zachowana pieczęć miasta - ten charakterystyczny element opatowskiego systemu obronnego przeszedł do herbu miejskiego nierozerwalnie łącząc się z nim do dzisiejszego dnia. Mimo zmieniającego się ujęcia tematu jest to ciągle brama z dwoma wieżami, które z czasem zredukowano do dwóch wykuszów.

Błędna wydaje się także moim zdaniem interpretacja radzieckiej pieczęci wyposażonej w napis: SIGL*CIVITIA*MAGNI*OPPATOW 1570* - użytej ostatnio jako logo obchodów 800-lecia kapituły kolegiaty opatowskiej. Wydaje się, że nie musi ona przedstawiać kolegiaty opatowskiej a jest jedyni bardziej wyrazistą wersją pierwotnej pieczęci miejskiej z lat 30-tych XVI w. przedstawiającej bramę miejską nakrytą dachem zwieńczonym krzyżem pośród dwu baszt stanowiących element fortyfikacji miejskich.

Nie można jednak, jednoznacznie wykluczyć, koncepcji która zakłada, że jest to kolegiata. Kościół ten odzyskał wówczas swój blask i wielkość. W zniszczonym kilkanaście lat wcześniej w wielkim pożarze Opatowie był on wspaniałym obiektem mogącym podnieść splendor tak miasta jak i Rady. Jednocześnie podkreślał przywiązanie mieszkańców Opatowa do Kościoła katolickiego i sugerował, że jest to miasto w którym nie mile widziani są wyznawcy innych religii - głównie niechrześcijańskich. W tym przypadku chodziło chyba głównie o Żydów - dość licznie osiedlających się dzięki protekcji właścicieli miasta w Opatowie. Stanowili oni już wówczas znaczny odsetek ludności miasta, ale ze względu na swoje ekonomiczno - prawne uprzywilejowanie nie uczestniczyli we wszystkich aspektach życia miejskiego. Żyjąc tu byli jednocześnie wyalienowani w społeczności miejskiej zamknięci we własnych kahałowych strukturach. Postawa taka nie budziła powszechnego zrozumienia pozostałych opatowian i była przyczyną już kilkadziesiąt lat później licznych spięć i konfliktów o podłożu religijnym i ekonomiczny.

Jeżeli przyjmiemy, że herb Opatowa przedstawia bramę z murem i basztami to wydaje się, że nawiązywał on do radzieckiego herbu Sandomierza z połowy XIV w., który przedstawia mur miejski z dwoma basztami. Na tamtej pieczęci nad bramą widać tarczę z orłem królewskim - symbolem właściciela miasta.

Średniowieczny herb miejski Opatowa mógł, więc wyglądać podobnie do tego z początków XVI w. z tym, że nad bramą mogły znajdować się insygnia władzy biskupiej - infuły lub pastorału. Elementy takie wzbogacające herby miast będących własnością biskupów były dość powszechne . w naszym przypadku mógły to być jednak osobiste oznaczenia heraldyczne biskupów lubuskich czy biskupstwa lubuskiego - sześcioramienna gwiazda pośród dwu skrzyżowanych bosaków.

Tak mógł wyglądać średniowieczny herb Opatowa w czasach władania mim przez biskupów lubuskich. Niestety historykom nie udało się do tej pory ustalić  czy hipoteza ta jest prawdziwa. Nie ustalono jeszcze czy w zbiorach archiwalnych nie znajduje się jakaś pieczęć, która jest starsza od tej z dokumentu datowanego na 1535 r.

Nie wiadomo nadal czy pieczęć Opatowa wówczas jednego z bardziej znaczących miast ziemi sandomierskiej - będącego jednym z piętnastu największych miast małopolski - nie znajduje się na dokumencie z 1343 r. potwierdzającym pokój kaliski z Krzyżakami wystawionym osobno: przez miasta małopolskie i wielkopolsko - kujawskie oraz dostojników świeckich, duchownych i króla.

Nie ma do dziś w języku polskim ani niemieckim opracowań tego dokumentu pod kontem sfragistyki. Sam dokument i jego treść,  jest dość dobrze opracowany i zanalizowany w języku niemieckim. Tak, więc jeżeli moglibyśmy kiedyś znaleźć najstarszą wersję herbu opatowskiego to ten dokument byłby pierwszym, od którego takie poszukiwania już dziś można by rozpocząć.

Problem powstania herbu miasta Opatowa, nastręcza dużo kłopotów przy próbach ustalenia czegoś więcej - ponad przytoczone tu informacje wynika to jednak nie z zaniedbań w poszukiwaniu informacji na jego temat przez badaczy, ale z chronicznego ich braku, jak również braku opracowań i publikacji poświęconych temu właśnie herbowi, oraz genezie jego powstania.

Opatów należy do najstarszych i bogatych w wydarzenia historyczne miast Polski. U początku jego istnienia powstała osada i warowny gród noszący nazwę "Żmigród" położony prawdopodobnie na wzgórzu , w okolicach dzisiejszego klasztoru Bernardynów.

Po podziale państwa przez Bolesława Krzywoustego w 1138 roku Opatów został włączony do Dzielnicy Sandomierskiej, stając się własnością książęcą. Przeżywał wówczas okres znacznego rozwoju gospodarczego i demograficznego. Pod koniec XII w. wzniesiono tutaj kościół kolegiacki. 

W 1237 r. książę śląski Henryk Brodaty , wówczas również książę krakowski i sandomierski oddał Opatów wraz z okolicznymi wsiami biskupowi lubuskiemu. W czasie najazdów Tatarów na Polskę w 1241 roku Opatów doznał dotkliwych zniszczeń . W roku 1282 Opatów uzyskał miejski przywilej lokacyjny . Opatów znajdował się wówczas na ważnym szlaku handlowym, biegnącym od Morza Czarnego przez Wyżynę Podolską do Sandomierza , a stąd przez Opatów na północ i w kierunku Krakowa. Przez miasto wiodły również szlaki handlowe na Ruś i Węgry, odbywały się targi i jarmarki.

Dzięki temu bogaciło się miasto, rozwijało rzemiosło, warsztaty rękodzielnicze.

Po kolejnym w historii miasta najeździe i zniszczeniu przez Tatarów w 1502 r Opatów wraz z okolicznymi wsiami nabył kanclerz Krzysztof Szydłowiecki . Rządy kanclerza doprowadziły miasto do ponownego rozkwitu . Otoczono je murem obronnym z czterema bramami : Krakowska , Sandomierską, Lubelską i Warszawską, wybudowano ratusz wodociągi miejski i łaźnie. 

Opatów od XV w. aż do rozbiorów Rzeczypospolitej stał się miejscem sejmików wojewódzkich Ziemi Sandomierskiej co miało znaczny wpływ na jego dalszy rozwój . Istniejący handel i rzemiosło zaczęły dynamiczniej się rozwijać.

Po śmierci kanclerza Szydłowieckiego Opatów przeszedł w ręce rodziny Tarnowskich, a potem Ostrogskich, Radziwiłłów, Lubomirskich i Potockich.

W XVII i XVIII w. Opatów znów nawiedzają wojny , pożary i epidemie, które niszczą dorobek wielu pokoleń, doprowadzając do stopniowego upadku .

Po rozbiorach miasto znalazło się w zaborze rosyjskim. Mieszkańcy Opatowa oraz chłopi z okolicznych wiosek brali czynny udział w Powstaniu Listopadowym.

W okresie Powstania Styczniowego Ziemia Opatowska była terenem walk powstańczych.21 lutego 1864 r. rozegrała się tu jedna z większych bitew powstania - bitwa zakończyła się porażka powstańców z Dywizji Krakowskiej dowodzonej przez majora Ludwika "Topora" Zwierzdowskiego. Rannego w tej bitwie dowódcę wziętego do niewoli i stracono dwa dni później na rynku w Opatowie.

Ludwik Zwierzdowski "Topór"stał się do dziś czczonym bohaterem ziemi opatowskiej.

Po powstaniu miasto coraz bardziej traciło na znaczeniu. Do upadku znaczenia gospodarczego w regionie przyczyniło się powstanie prężnego ośrodka przemysłowego w Ostrowca Św. wchodzącego w okresie międzywojennym skład Centralnego Okręgu Przemysłowego.

W czasie II wojny światowej obszar Opatowa był wielokrotnie pacyfikowany . Hitlerowcy zamordowali tu ok. 5 tyś. ludzi ( tj. blisko połowę ludności ) Rejon Gór Świętokrzyskich do którego wchodzi Opatów był kolebką ruchu partyzanckiego.

W opatowskim powiecie działały organizacje wojskowe głównie AK, BCh i GL oraz słynny oddział partyzancki "Jędrusie". Opatów został wyzwolony podczas ofensywy styczniowej wojsk radzieckich 14 stycznia 1945 r. Od wyzwolenia Opatów spełnia rolę ośrodka administracyjno-gospodarczego o zdecydowanej przewadze produkcji rolnej , usług i drobnego przemysłu. Od 1999 roku po wprowadzeniu reformy administracyjnej miasto Opatów ponownie stał się siedzibą władz powiatowych. Bogata i ciekawa historia miasta i okolic pozostawiła po sobie wiele cennych zabytków kultury materialnej, które warto zobaczyć .

Najcenniejszym zabytkiem miasta jest Kolegiata pod wezwaniem św. Marcina z XII w. jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Na przełomie XV i XVI oraz w wieku XVIII była przebudowywana. Jest to 3- nawowa bazylika z transeptem i 2-wieżowa fasadą . We wnętrzu na szczególną uwagę zasługuje XVI wieczny zespół nagrobków z marmuru i brązu rodziny Szydłowieckich ,umiejscowiony w nawie poprzecznej z reliefową płytą tzw. Lamentem Opatowskim płaskorzeźbą z brązu wyrażającą rozpacz przedstawicieli różnych grup społecznych po śmierci kanclerza Szydłowieckego . Poza tym warto zwrócić uwagę na renesansowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem przypisywany autorstwu Timoteo Viti z Urbano, polichromie ,portale wewnętrzne i detale kamieniarskie ,a także barokowe stalle kanonickie. W romańskiej kolegiacie przechowywany jest dokument nadający prawa miejskie tzw."Przywilej Opatowski"

Brama Warszawska wraz z pozostałości murów obronnych fundacji Kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego zbudowana z kamienia na planie kwadratu w latach 1520-30 .Wchodziła niegdyś w system obronny renesansowego Opatowa.

Klasztor OO Bernardynów z połowy XIV w. stojący na miejscu pierwszego kościoła opatowskiego wzniesionego podobno już w 1040 r. kiedy osadę nazywano Żmigród,. Obecnie istniejące zabudowania zostały gruntownie przebudowane w latach 1751-1765 w stylu późnego baroku. Jedno nawowy kościół ma charakter rokokowy. Na szczególna uwagę zasługują rzeźby w ołtarzu głównym dłuta Macieja Polejowskiego przedstawiciela tzw. krakowskiej szkoły rzeźby doby rokoko. Poza tym cenne są także ołtarze boczne wypełniające wnęki w bokach nawy, rzeźba Chrystusa w tłoczni mistycznej, a także epitafia. W kościele zachował się również unikatowy krucyfiks gotycki z 1400roku. Do kościoła przylega budynek klasztoru z częściowo zachowanym piewotnym układem architektonicznym.

Ratusz Miejski narożna budowla w rynku z podcieniami z XVI / XVII w. / obecnie siedziba Rady i Urzędu Miasta i Gminy/.

Podziemna trasa turystyczna powstała na bazie układu dawnych piwnic kupieckich ,wyrobisk połączonych na różnych poziomach schodami .Udostępniona do zwiedzania w 1984 r. trasa jest unikatowym przykładem architektury podziemnej. Zawiera ona 50 łukowo sklepionych komór o długości 400 m i biegnie znajdujące się pod rynkiem na trzech poziomach piwnice do 14,5 m głębokości.

Ciekawym obiektem zabytkowe wartym zwiedzenia na terenie gminy Opatów , jest pozostałości dawnego zamku rodu Tudorowskich znajduje się we wsi Tudorów. Pierwsza wzmianka o zamku "Castrum Tudorow" pochodzi z 1361 r. W 1517 r. Jan Tudorowski sprzedał zamek Krzysztofowi Szydłowieckiemu właścicielowi Opatowa . Kolejno właścicielami zamku w Tudorowie były rody: Tarnowskich, Ostrogowskich, Wiśniowieckich, Lubomirskichi Potockich. Dziś po zamku pozostała jedyni murowana wieża, prawdopodobnie z XV w.

Warto też zobaczyć malowniczo położony na wzniesieniu 200 m w miejscowości Ptkanów kościół romański przebudowany, w XIV / XV wieku.

Cerkwie prawosławne w Opatowie.

W Opatowie w latach 1778-1915 istniały dwie cerkwie : cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy oraz cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy. Funkcjonowała również jednoklasowa szkoła koedukacyjna dla dzieci prawosławnych oraz funkcjonował cmentarze prawosławne.

Według książki "Dzieje prawosławia w Opatowie" - Piotra Sławińskiego.

Cerkwie prawosławne w Radomiu w powiązaniu z Opatowem.

"....Jan Luboński, w książce opublikowanej w 1907 r. opisuje dość wnikliwie kwestię osadnictwa wyznawców prawosławia w Radomiu . Według Jana Lubońskiego początki ich osadnictwa w Radomiu należy wiązać z innym miastem dawnego województwa sandomierskiego - Opatowem. W pierwszej połowie XVIII wieku miało tu przybyć kilka rodzin z Macedonii, zbiegłych przed prześladowaniami tureckimi. Ludzie ci, w większości kupcy winni, sprowadzili do Opatowa duchownego, który - wtedy jeszcze konspiracyjnie - odprawiał nabożeństwa i spełniał wszystkie posługi religijne.

Zmiany prawne w następnych latach pozwoliły na założenie w miasteczku cerkwi św. Jerzego. Powstała ona w 1778 roku w jednym z dawnych prywatnych domów, dzięki wysiłkom dwóch braci, Saula i Michała. We wspomnianym roku poświęcił ją jeromonach Daniił, a pierwszymi duchownymi parafii byli kapłani pochodzący z Węgier.

W 1821 r. arcybiskup prawosławny miński przysłał do Opatowa o. Juchniewicza. Utrzymywał się on dzięki dochodom od parafian oraz dotacji rządowej.

Społeczność prawosławna była jednak wciąż bardzo nieliczna - parafia, obejmująca dość duże ośrodki miejskie, jak Opatów, Radom, Sandomierz i Iłżę, liczyła w 1828 r. zaledwie 45 osób.

Wzrastająca systematycznie pozycja Radomia w regionie spowodowała, że wysunięto projekt przeniesienia tu z Opatowa parafii. Jego autorem był ks. prot. Teofil Nowicki. Pomysł zaakceptowała Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych, problemem pozostawało jednak znalezienie odpowiedniego obiektu sakralnego, gdyż parafian nie było stać na wybudowanie nowej cerkwi. Zwrócono uwagę na budynek dawnego klasztoru benedyktynek, w którym mieściło się wówczas więzienie, a w przylegającym do niego kościele odprawiano nabożeństwa dla więźniów. Zamysł przerobienia kościoła na cerkiew zaakceptowały władze gubernialne, a w 1834 roku także prawosławny arcybiskup warszawski Antoni. W ciągu kilku lat dokonano niezbędnych przeróbek w obiekcie sakralnym, a w części zabudowań klasztornych oddzielonych od więzienia usytuowano mieszkania dla duchownych i służby.

W ten właśnie sposób w Radomiu powstała cerkiew św. Mikołaja, uroczyście wyświęcona przez abp. Antoniego w 1837 roku. Posiadała pięć dzwonów, a utrzymywana była z dotacji rządowych oraz z procentów od złożonej w banku należności uzyskanej ze sprzedaży domu w Opatowie, mieszczącego niegdyś cerkiew św. Jerzego.

Pierwszym proboszczem parafii radomskiej był ks. prot. Ignacy Klimowicz, którego po pewnym czasie zastąpił o. Horyzontow...".

"Radomskie cerkwie"

o. Sebastian Piątkowski

Przegląd Prawosławny

Nr 1 styczeń 2002

We provide professional services to small and medium sized businesses as well as to larger companies in Europe and abroad. Specialising in Web Development, we have helped many businesses make their online appearance and interactive campaigns a success. We are specialized in following services.

If we had to define 'design' we would describe it as a form of problem solving. We make sure that your brand solves your business needs and communicates it with your consumers effectively and efficiently. Our services have consistently proved to be extremely successful.

Interested on working with us? Free Free to Contact us

[sigplus] Critical error: Image gallery folder gallery is expected to be a path relative to the image base folder specified in the back-end.

{gallery}gallery{/gallery}

Immediately built your own F.A.Q part through the help of the easy to use Accordion FAQ plugin

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Donec purus nibh, commodo ac pellentesque quis, vehicula ut leo. Suspendisse potenti. Sed rhoncus est ac arcu malesuada bibendum. Cras ut nisi id lacus aliquam sodales posuere egestas elit. Quisque sodales pulvinar dolor eu facilisis. Proin in feugiat nisi. Donec feugiat purus eget ipsum aliquet rhoncus. Aliquam aliquam consequat laoreet. Proin eu magna et odio facilisis viverra vitae et dolor. Fusce enim elit, pulvinar at vestibulum faucibus, eleifend sit amet massa. Vestibulum mattis felis a ante vestibulum varius. Ut in nisi eu mi semper interdum sit amet a magna. Curabitur eget sapien sem, non pretium augue.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Donec purus nibh, commodo ac pellentesque quis, vehicula ut leo. Suspendisse potenti. Sed rhoncus est ac arcu malesuada bibendum. Cras ut nisi id lacus aliquam sodales posuere egestas elit. Quisque sodales pulvinar dolor eu facilisis. Proin in feugiat nisi. Donec feugiat purus eget ipsum aliquet rhoncus.